Witamy na trasie szlaku dydaktycznego "Bocianisko"!

Wędrówkę naszą rozpoczynamy przy tablicy informacyjnej we wsi Mikaszówka¹, skąd udajemy się w kierunku wschodnim, polną drogą w kierunku jeziora Ślepego. Po prawej stronie mijamy umieszczone na słupie gniazdo bociana białego. Właśnie ten duży biały ptak brodzący, z czarnymi lotkami, długim czerwonym dziobem i czerwonymi nogami, był obiektem naszego szczególnego zainteresowania i stał się inspiracją dla nazwy obozu, a tym samym i szlaku dydaktycznego. Sama trasa została oznakowana znakami czarnego szlaku turystycznego i ich właśnie należy wypatrywać.

Idąc za znakami dochodzimy do tablicy nr 1, skąd możemy obejrzeć stopniowo zarastające jezioro Ślepe. Warto zboczyć tutaj na chwilę i ścieżką wzdłuż kartofliska zejść na brzeg. Jezioro otoczone jest torfowiskami o różnorodnym charakterze. Wzdłuż północnego brzegu występuje kilkunastometrowy pas bagiennego lasu olszowego (olsu) na torfach niskich oraz pas szuwarów turzycowych. Wzdłuż łuku szosy do Mikaszówki widać łąki turzycowe i trzęśliscowe oraz fragmenty olsów. W pozostałej części, jezioro otaczają torfowiska przejściowe, zalesione (występują tu sosnowo-brzozowe bagienne lasy mieszane) lub bezleśne, tworzące uginające się pod nogami pło, ograniczające stopniowo powierzchnię jeziora. Pło tworzy kilkunastocentymetrowy kożuch torfowców, wśród których spotyka się rośliny charakterystyczne dla torfowisk wysokich - żurawinę błotną, modrzewnicę zwyczajną, wełniankę pochwowatą, - oraz przejściowych - bobrek trójlistkowy, siedmiopalecznik błotny, turzycę pospolitą, wełniankę wąskolistną,. Spotyka się tu też gatunki charakterystyczne dla łąk trzęślicowych: turzycę prosowatą, trzęślicę modrą, pięciornik kurze ziele. Całość uzupełniają pojedyncze egzemplarze karłowatej sosny oraz wierzb: łozy, pięciopręcikowej, wiciowej. Z roślin chronionych występuje tu rosiczka okrągłolistna. W przybrzeżnych wodach jeziora można zobaczyć zbiorowisko osoki aloesowatej.

Wracamy na drogę i po kilkunastu metrach skręcamy w ścieżkę leśną prowadzącą wzdłuż linii brzegowej jeziora. Występuje tu bogata warstwa krzewów, którą tworzą głównie: kruszyna pospolita, leszczyna, trzmielina brodawkowata. Można też spotkać roślinę chronioną: wawrzynek wilczełyko (krzew o trujących, mięsistych, czerwonych owocach). Przy odrobinie szczęścia można usłyszeć (głośne pluskanie) lub zobaczyć zamieszkują cego ten teren bobra.

Na rozwidleniu drogi przy końcu jeziora skręcamy w lewo, w kierunku rozległego obniżenia. Charakter roślinności zmienia się. W runie dominuje borówka czernica i jedna z bardziej okazałych naszych paproci - orlica pospolita.

Dochodzimy do tablicy nr 2. Zbiorowisko, które tu spotykamy nosi nazwę sosnowego boru bagiennego.

Podłoże stanowi tu gleba torfowa wytworzona z głębokich torfów wypełniających dawną, nieckę jeziorną. Gleba ta powstaje z rozkładających się resztek roślinności bagiennej w warunkach bardzo silnego uwilgotnienia (poziom wody nigdy nie spada poniżej kilkunastu cm od powierzchni). Gleba jest silnie kwaśna, stąd jej specyficzny zapach. Charakterystyczne dla tego typu torfowiska jest unoszenie się w okresach silnego uwilgotnienia gleby. W rezultacie środkowa część torfowiska jest wyniesiona kilkadziesiąt centymetrów wyżej, niż otaczające ją obrzeża. Drzewostan tworzy samosiew sosnowy złożony z różnowiekowych grup o bardzo zróżnicowanym zwarciu. Na obrzeżach sporadycznie występują pojedyncze egzemplarze brzozy omszonej. W warstwie runa (typ krzewinkowo torfowcowy) występują krzewinki z rodzaju wrzosowatych: bagno zwyczajne (roślina chroniona!), modrzewnica zwyczajna, żurawina błotna; mszaki z rodzaju torfowiec oraz wełnianka pochwowata. Charakterystyczną cechą warstwy runa jest układ dolinkowo - kępkowy. Na kępkach, poza wymienionymi wyżej, trafiają się rośliny borów: borówki (bagienna, brusznica, czernica), siewki drzew (sosna, brzoza omszona) oraz torfowce nie znoszące zalewów wody np. Sphagnum magellanicum. Dolinki wypełniają torfowce znoszące zalewy np. Sphagnum apiculatum. Częstymi bywalcami tych okolic są: żmija zygzakowata, żaba trawna, mrówka hurtnica żółta.

Idąc dalej ścieżką dochodzimy do drogi prowadzącej w kierunku Śluzy Sosnówek² na Kanale Augustowskim, którą skręcamy w lewo. Po prawej stronie ścieżki mijamy mieszane bory świerkowo-sosnowe. Po obu stronach drogi widzimy dostojne, ponad stuletnie sosny (z charakterystyczną tafelkowaną korą) i za zabudowaniami schodzimy w dół, w kierunku przepustu. Na sosnach występują, rzadkie w innych częściach kraju, porosty - brodaczki; ich obecność świadczy o bardzo czystym powietrzu w tych stronach. Przy śluzie możemy obejrzeć zbiorowisko grążela żółtego (rośliny chronionej), a obok porośnięte porostami topole, jesiony, klony, lipy i świerki.

Idąc groblą, między kanałami mijamy z lewej strony ujście Czarnej Hańczy, za którym przechodzimy przez mostek na kanale przepustowym. Teraz trasa wiedzie nad brzegiem Czarnej Hańczy. Systematycznie pogłębiana rzeka nie wyróżnia się bogatą fauną i florą. Żyją w niej pospolite dla polskich wód śródlądowych mięczaki:

• ślimaki - błotniarka stawowa, błotniarka uszata, zatoczek rogowy, rozdeptka, żyworód ka;
• małże - szczeżuja, skójka, racicznica, groszkówka.

Na powierzchni wody możemy zaobserwować nartniki (pluskwiaki ślizgające się po powierzchni wody na długich, jakby przyklejonych do wody, kończynach) i krętaki (małe chrząszcze zataczające kręgi - "kręcące się" po powierzchni wody), a nad wodą ważki świtezianki. Uważny i cierpliwy obserwator może nawet zauważyć pływającego w wodzie chrząszcza pływaka żółtobrzeżka, drapieżną płoszczycę czy pijawkę końską. Częstymi bywalcami terenów przywodnych sążaby trawne, "zielone" (żaba ta jest krzyżówką dwóch gatunków, dlatego jej nazwa gatunkowa pisana jest w cudzysłowie) oraz ropuchy szare. Brzegi Czarnej Hańczy porasta pas trzciny zwyczajnej i manny mielec. Na skarpie występują między innymi takie rośliny jak: mydlnica lekarska, żmijowiec zwyczajny, szczaw tępolistny, wiesiołek dwuletni, nostrzyk biały, skrzypy: polny i łąkowy.

Docieramy do pokazowego stanowiska drzew liściastych. Prawie każde z nich to inny gatunek i warto nauczyć się je rozpoznawać. Galerię otwiera najokazalsze - dąb szypułkowy, którego obwód w pierśnicy (grubość drzewa na wysokości 1,3 m) wynosi blisko 4 m (jest to drzewo o wymiarach pomnikowych). Towarzyszą mu: lipa drobnolistna, brzoza brodawkowata, jesion wyniosły, olsza czarna.

Idąc ciągle brzegiem docieramy do miejsca, w którym las na stromym stoku doliny Czarnej Hańczy oraz na jej starych tarasach akumulacyjnych dochodzi do koryta rzeki. W tym miejscu skręcamy w prawo i wchodzimy do lasu.

Drzewostan tworzy tu przede wszystkim świerk, który w przeszłości wyparł gatunki liściaste, ale można spotkać pojedyncze egzemplarze klonu zwyczajnego z korą pokrytą płatami zielonych mchów, lipy, grabu czy dębu szypułkowego. W miejscach obniżonych, wilgotnych, do drzewostanu wchodzi także olsza czarna. Świerki osiągają imponujące rozmiary, spotyka się nierzadko egzemplarze o pierśnicy przekraczającej 1 m, których wysokość dochodzi do prawie 40 m. W spróchniałych pniach można spotkać największą z naszych mrówek - gmachówkę drzewotoczną.

W warstwie krzewów pojawia się kalina koralowa i podrosty drzew liściastych. Runo ma charakter zielny, warstwa mszysta jest bardzo słabo rozwinięta. Tworzą ją, głównie niewielkie płaty mchów z rodzaju merzyk (Mnium affine, Mnium hornum). Charakterystycznymi roślinami runa są: gajowiec żółty, dąbrówka rozłogowa, skrzyp leśny, narecznica samcza, wietlica samicza. Występuje tu też niewielka paproć o trójkątnym zarysie liścia - zachyłka trójkątna, tworząca charakterystyczne koronkowe darnie.

Z gatunków chronionych można tu spotkać: lilię złotogłów, duże płaty widłaka jałowcowatego oraz wawrzynka wilczełyko.

Gleby, wytworzone z piasków różnego pochodzenia (głównie rzecznego), reprezentują klasę gleb brunatnoziemnych. Są to gleby brunatne kwaśne typowe, czasem odgórnie zbielicowane na skutek negatywnego oddziaływania świerka. Obecnie drzewostan jest przebudowywany - w wyciętych "gniazdach" leśnicy wprowadzają gatunki typowe dla siedlisk grądu - dęby, lipy, graby i klony.

Wędrując zgodnie ze znakami na drzewach, skręcamy w prawo i wchodzimy drogą na stromy stok doliny. Na górze skrecamv w lewo i powoli wchodzimy do lasu o zupełnie innym charakterze. Jest to, typowy dla tych okolic, mieszany bór świerkowo-sosnowy, gdzie drzewostan stanowią świerki i sosny, z domieszką brzóz: omszonej i brodawkowatej oraz sporadycznie dębu bezszypułkowego. Warstwa krzewów jest silnie rozwinięta, tworzą ją przede wszystkim podrosty świerka w różnym wieku, kruszyna, czasem jałowiec i suchodrzew. Ponieważ warstwa drzew i krzewów tworzy dobrą osłonę dla gleby, w borze mieszanym wilgotność powietrza jest znacznie wyższa niż w borze sosnowym, którego płaty są wymieszane czasem z płatami boru mieszanego na skutek niewielkiego sfalowania terenu.

Występują tu gleby rdzawe, właściwe lub odgórnie zbielicowane, miejscami także bielicowe właściwe, wytworzone z piasków różnego pochodzenia. Runo jest typu zielno-krzewinkowo-mszystego. Jego cechą charakterystyczną jest występowanie krzewinek z rodziny wrzosowatych, różnych roślin zielnych i traw. Borówka brusznica, tak liczna w borach sosnowych, schodzi tu do roli gatunku podrzędnego. Dominantem staje się borówka czernica, której towarzyszą: trzcinnik leśny, narecznica krótkoostna, gruszyczki (jednostronna i mniejsza), orlica pospolita, śmiałek pogięty, kokoryczka wonna, pajęcznica gałęzista. Spotkać można także rośliny chronione: konwalię majową, widłaki (spłaszczony, jałowcowaty i goździsty) oraz tajężę jednostronną - bardzo rzadki, kilkunastocentymetrowej wysokości storczyk, z białawym kwiatostanem, tworzącym jednostronnie ułożony kłos.

Cały bór rozbrzmiewa śpiewem ptaków. Można usłyszeć i zaobserwować ziębę, kosa, drozda, świstunkę, pierwiosnka, rudzika, kukułkę, kruka, a także dzięcioły i myszołowa. Za tablicą, informacyjną, nr. 4 znajduje się ponad stuletnia sosna z dziuplą dzięcioła. Z innych zwierząt występujących w tym środowisku można również spotkać ropuchę szarą, padalca (beznogą jaszczurkę), zaskrońca, a także żmiję zygzakowatą. Wszystkie wymienione gatunki są chronione. Z owadów najczęściej spotykane są mrówki, stanowiące kordon sanitarny lasu: rudnica, hurtnica czarna i żółta oraz chronione biegacze: fioletowy i skórzasty.

Zgodnie ze znakami szlaku docieramy do leśnej drogi z Mikaszówki do Kudrynek i skręcamy w lewo.